Akıllı Şehir Nedir?

Akıllı Şehir genel itibariyle sürdürülebilirlik ve yaşanabilirlik kavramlarını ilke edinen ve kentsel yaşam kalitesini artıran her türden şehircilik uygulamalarının bir araya toplandığı vizyoner tema, model veya konsept olarak tanımlanabilmektedir.

Bu vizyon ışığında geliştirilmiş stratejilere de Akıllı Şehircilik Uygulamaları denmektedir.

Akıllı Şehir Kavramını Tanımlama Çabaları

Genel itibariyle Akıllı Şehir kavramı vizyoner yaklaşımı betimlerken, akıllı şehircilik uygulamaları ise stratejileri ifade etmektedir.

Şehirler insan hayatından izler taşır. Her şehrin kimliği, suyu, havası, kentsel hayatı, insanı ve kültürü aynı değildir. Örneğin Gaziantep denildiğinde akla ilk yemek kültürü gelirken, Antalya denildiğinde turizm gelebilmektedir.

Şimdi biraz daha farklı açıdan irdeleyelim; Bayburt bir şehirdir. New York’da bir şehirdir. Her ikisi de şehir olduğu için aynı şekilde ortak bir tanım geliştirme çabası ne kadar doğru olabilir?

Bu iki şehrin ihtiyaçlarının, kültürlerinin ve kentsel yaşam dinamiklerinin aynı olmasını beklemek doğru olmayacağı gibi, akıllı şehir yaklaşımlarının yani akıllı şehir tanımlama biçimlerinin aynı olmasını beklemek de doğru olmayacaktır. 

Özetle net ve keskin hatlarıyla belirlenmiş, her şehir için kabul görülmüş ortak bir akıllı şehir tanımı arayışı bizleri sağlıklı bir sonuca götürmemektedir. Her şehrin ihtiyaçları ve istekleri farklı olabildiği için vizyoner yaklaşım tanımları da farklı olacaktır.

Örneğin İstanbul’un akıllı şehir tanımı ‘yaşam kalitesinin artırılması ve kaynakların etkin ve verimli kullanılması için teknolojik imkanların ve verilerin en üst düzeyde kullanıldığı, şehrin paydaşlarının şehir yönetimi ile bütünleştiği, sürdürülebilir bir şehirdir. New York’un akıllı şehir tanımı ise; halk sağlığını, güvenliğini ve refahını teşvik etmek için ve özellikle de geleneksel olarak yetersiz hizmet alan ve yetersiz kaynaklara sahip olan vatandaşların yaşam kalitesini iyileştirmek için teknolojik çözümlerden yararlanan herhangi bir yerel yönetim olarak tanımlanır.

Diğer şehir ve otoritelerin akıllı şehir tanımlarını merak ediyorsanız sizler için birçok kurum ve şehirlere göre derlediğimiz Akıllı Şehir Tanımları başlıklı yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Tarihi ve Motivasyon Kaynağı

Kökeni Smart Growth hareketine dayanan ve ilk olarak IBM firması tarafından pazarlama konsepti olarak ortaya atılan Akıllı Şehir kavramı günümüz şehirleri açısından farklı vizyoner yaklaşımlar için kullanılmaktadır.

Kentleşme ve sanayileşme ile birlikte kırsal nüfusun çoğu kente göç etmiş ve yüksek yoğunluklu nüfusa sahip şehirlerde hava kirliliği, hastalıklar gibi sorunlar doğmuş, kentsel nüfus arttığı için küresel ölçekte iklim değişikliği gibi sonuçlarla karşılaşılmıştır. Şehirler sorunlarına çözüm bulmak ve ihtiyaçlarını karşılamak için zaman içerisinde Kompakt Kent, Broadacre City, Eko-Kent, Bahçe Kent, Sürdürülebilir Şehir ve Yaşanabilir Şehir gibi birçok model geliştirmiş ve uygulamaya çalışmıştır.

Günümüzde ise teknolojinin de gelişmesi ile birlikte kentlerin çoğu yaşanabilirlik ve sürdürülebilirlik ilkesini hayata geçirebilmek ve kent sakinlerinin 21.yy ihtiyaçlarını karşılayabilmek için ‘Akıllı Şehir’ kent modelini uygulamaya çalışmaktadır.

Karar vericilerin Akıllı Şehir vizyonunun arkasındaki en büyük motivasyon kaynağı ise akıllı şehircilik uygulamalarının hızlı ve kolay bir şekilde geliştirilerek hayata geçmesini sağlayan; Yapay Zeka (AI), Büyük Veri (Big Data), Nesnelerin İnterneti (IoT) ve Blokzincir (Blockchain) gibi fonksiyonel teknolojiler ile Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) ve Yapı Bilgi Modelleme (BIM) gibi mimari ve kentsel enformatik teknolojilerinin gelişmesidir.

Diğer büyük motivasyon kaynağı ise yerel yönetim idarecilerinin kentlerini birer Marka Şehir yapma isteğidir. Akıllı Şehircilik Uygulamaları, Akıllı Şehir Ödül Programları ve Akıllı Şehir Endeks sıralamaları gibi Şehir Pazarlama (City Marketing) stratejileri ile marka görünürlüğünü artırmada büyük rol oynamaktadır.

Bileşenler (Fonksiyonel Alanlar) ve Akıllı Şehir Kültürü

Şehircilik interdisipliner bir alan olması sebebiyle strateji ve uygulamalar da çoğu zaman makro ölçekte gelişmektedir. Akıllı Şehircilik uygulamaları çoğu zaman şehrin vizyonun altında fonksiyonel alanlara göre sınıflandırılmaktadır. Unutulmamalıdır ki bir Akıllı Şehircilik Uygulaması sadece 1 fonksiyonel alanda olmak zorunda değildir. Birden fazla fonksiyonel alana etki etmesi çok olası bir durum olarak karşıya çıkmaktadır. Örneğin Çevre alanına etki eden bir uygulamanın aynı zamanda Enerji alanına da etki etme olasılığı çok yüksektir.

Şehirler birbirinden farklı olduğu için Akıllı şehir tanımları gibi akıllı şehir fonksiyonel alanları da akıllı şehir vizyonlarına göre farklılık göstermektedir. Örneğin bir şehir için Sağlık bir alt odak alan olarak yaşam fonksiyonel alanı altında konumlanabilirken, başka bir şehrin vizyonu gereği alt odak alan yerine yaşam gibi fonksiyonel alan olarak kullanabilmektedir. Aşağıda genel olarak kullanılan temel akıllı şehir fonksiyonel alanlarını ve ilgili örnek konularını kısaca özetleyelim;

• Mobilite (Sürdürülebilir Hareketlilik, Entegre Akıllı Ulaşım Sistemleri)
• Yaşam (Sağlık, Kültür, Turizm, Yaşam Kalitesi, Akıllı Yaşam Alanları, Akıllı Kent Mobilyaları)
• Çevre (Su Yönetimi, Yeşil Binalar, İklim Değişikliği, Sürdürülebilirlik, Hava Kalitesi, Atık Yönetimi, Karbon Salımı, Karbon Ayak İzi)
• Güvenlik (Fiziksel Güvenlik, Siber Güvenlik, Emniyet, Acil Durum)
• Enerji (Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Enerji Verimliliği, Akıllı Şebekeler, Elektrikli Araçlar, Şarj İstasyonları, Akıllı Aydınlatma)
• Ekonomi (Girişimcilik, Paylaşım Ekonomisi, Döngüsel Ekonomi, Rekabet Gücü, İnovasyon)
• Yönetişim (Katılımcılık, Açık Veri, Büyük Veri, e-Hizmetler, Şeffaflık, Birlikte Çalışabilirlik, Dijital Süreçler)
• İnsan (Eğitim, Kapsayıcılık, Dijital Okuryazarlık, Akıllı Toplum)

Otoritelere göre değişen akıllı şehir fonksiyonel alanları hakkında detaylı bilgi almak ve örneklere göz atmak isterseniz Akıllı Şehir Fonksiyonel Alanları (Akıllı Şehir Bileşenleri) isimli yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Şimdi fonksiyonel alanlara göre derlediğimiz Akıllı Şehir kültürüne ait bazı ilkelere göz atalım.

Mobilite

• Akıllı Şehir araç öncelikli değil, yaya öncelikli ve yürünebilir bir şehirdir.
• Bisiklet, elektrikli scooter gibi mikromobilite ve alternatif ulaşım araçları kullanılır.
• Tüm ulaşım araçları (Metro, Tramvay, Tren, Otobüs, Vapur vb.) için entegrasyon sağlanarak veriye dayalı, sürdürülebilir ve 
• verimli akıllı ulaşım sistemi oluşturulur.

Yaşam

• Havası, suyu, sağlık hizmetleri, ulaşım hizmetleri, rekreasyon alanları ve sosyal hayatı kaliteli bir şehir hedeflenir.
• Kentlilerin hayatını kolaylaşıtırıcı akılcı uygulamalar ile kentsel operasyonel hizmetler geliştirilir.
• Sadece seçkin veya belirli bir zümreye hizmet eden değil; engellilerin, yaşlıların, mültecilerin ve dezavantajlı grupların yaşam kalitesini yükselten bir şehir hedeflenir.
• Akıllı yaşam alanları inşa etmek için geleneksel yöntemlerden ziyade, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Yapı Bilgi Modelleme (BIM) teknolojilerini aktif olarak kullanan, Dijital İkiz teknolojileri ile inşaat ve tesis yönetimi süreçlerini etkin ve verimli şekilde yöneten şehir amaçlanır.
• Sadece hastalıkları tedavi etme politikaları yerine, hastalıkların oluşmaması için geliştirilen Önleyici Sağlık Hizmetleri politikaları benimsenir.
• Akıllı kent sakinleri rekreasyon alanlarında dinlenirken akıllı kent mobilyaları sayesinde oturdukları yerden teknolojik cihazları için ücretsiz bir şekilde şarj ve WiFi hizmeti alabilmeli, engelli bireyler akülü araçlarını şarj edebilmelidir.
• Yeni teknolojik ürün ve hizmetlerin kullanıcılar veya iş ortakları ile uygulamalı olarak paylaşıldığı ve geri bildirim alındığı Living Lab’ler (Yaşam Laboratuvarı) inşa edilir.

Çevre

• • Toplum ve yerel yönetim sıfır atık hedefi için işbirliği içinde çalışır. 
  • Permakültür ilkeleri tüm toplumca içselleştirillir.
  • Plastik kullanımı en az seviyededir.
  • Karbon salımını ve karbon ayak izini en aza indiren, çevreye duyarlı sürdürülebilir bir şehir hedeflenir.
  • Yağmur Suyu Toplama Sistemi ve Gri Su Geri Kazanımı gibi sistemler ile doğal kaynaklar verimli kullanılır.
  • Peyzaj uygulamalarında öncelik estetik değil, iklim uyumluluğudur.
  • Yapıların büyük çoğunluğu Yeşil Bina prensiplerine uygun inşa edilir.
  • Büyük otoyol yapımlarında çevreye zarar vermemek için Ekolojik Köprüler inşa edilir. 

Güvenlik

• Kent sakinlerinin e-Hizmetler için saklanan ve işlenen kişisel verilerinin güvenliği en üst seviyededir.
• Şehir kameraları Yapay Zeka ve görüntü işleme teknolojilerine uyumlu olarak entegre bir şekilde çalışarak olası bir güvenlik ve emniyet tehdidinde efektif olarak kullanılır.
• Toplum siber güvenlik konusunda bilinçlidir.

Enerji

• Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılır.
• Elektrik temiz enerji kaynaklarından üretilir.
• Şebeke elektrikli araç şarj istasyonlarına uygun tasarlanır.
• Yapılar özellikle enerji verimliliği için Akıllı Bina olarak tasarlanır.
• Binalar %90’a varan tasarruf sağlayan Pasif Ev (Passive House) prensiplerine göre inşa edilir.

Ekonomi

• Döngüsel ekonomi ve paylaşım ekonomisini aktif olarak kullanan bir şehirdir.
• Girişimcilik (Start-Up) Ekosistemini destekleyen inovasyon öncelikli bir şehirdir.
• Fiyat istikrarı sağlanmış, alım gücü ve yatırım yapılabilirlik derecesi yüksek bir şehirdir.
• Kent içi alanlarda veya kent çeperinde topraksız tarım ve dikey tarım gibi uygulamalar ile sebze ve meyve açısından dışa bağımlılık azaltılırken, kendine yetebilen şehir olma hedefiyle katma değer sağlanır.

Yönetişim

• Geleneksel şehirler çoğunlukla özerk ve dışa kapalı silo tipi organizasyonlardan oluşurken, akıllı şehirler disiplinler ve sektörler arası işbirliklerine dayanan birlikte çalışabilirlik ilkesine uyumlu organizasyonlardan oluşur. 
• Geleneksel şehirler ‘yönetim’ kültürünü benimserken, akıllı şehirler ‘yönetişim’ kültürünü benimser.
• Akıllı şehirlerde karar alma mekanizması öznel düşüncelere değil, nesnel verilere dayalıdır. 
• Otoritelerin veri ve bilgileri sadece kendilerine sakladığı değil, açık veri politikası benimseyerek toplum yararına katma değer oluşturulması amacıyla paylaştığı şehirdir.

Akıllı Şehir İlkeleri (Temel Değerleri)

• Yönetişim
• Birlikte Çalışabilirlik
• Dayanıklılık
• Katılımcılık
• Açık Veri
• Kurumsal Hafıza
• Paylaşımcılık
• Şeffaflık
• Ortak Hedef
• Yaşam Kalitesi
• Bilgi Güvenliği
• İnsan Sermayesi
• Sürdürülebilirlik
• Fonlama
• Kapsayıcılık
• Verimlilik
• Yenilikçilik
• Oyunlaştırma
• Dijital Dönüşüm
• İnsan Odaklılık
• Çevrecilik
• Bağlantılılık
• Çeviklik
• Erişilebilirlik
• Tasarruf

Teknolojinin Rolü

Dijital Dönüşüm ve Bilgi İletişim Teknolojileri akıllı şehircilik uygulamalarının hayata geçmesinde ‘zorunluluk olmamakla birlikte’ en büyük itici güç olmuştur. Evet yanlış duymadınız. Akıllı Şehir bir pazarlama teması olarak ortaya çıktığı için zorunlu bir teknoloji algısı oluşmuştur. Bir örnekle bu yanlış algıyı düzeltelim:

İspanya’nın Lorca kentinde Haziran ve Eylül ayları arasında sıcaklık 40°’ye kadar yükseliyor. Artan sıcaklık, kentsel ısı adalarının oluşmasına neden oluyor ve kenti iklimin olumsuz etkilerine karşı dayanıksız hale getiriyor. Belediye, oluşan kentsel ısı adalarının olumsuz etkilerini azaltmak için şehrin kalabalık sokaklarına tenteler yerleştiriyor. Böylelikle kent sakinlerinin sıcak havalarda serinlikle sosyo-ekonomik faaliyetlerini gerçekleştirmesine olanak tanınıyor, kentin ekonomisine can veriliyor, iklimlendirme sistemleri yüksek güçte çalıştırılmayarak verimlilik sağlanıyor. İklimlendirme sistemleri verimli kullanıldığı için sera gazı etkisi oluşturan gazların salımı azalıyor. Böylece; Akıllı Yaşam, Akıllı Ekonomi, Akıllı Çevre, Akıllı Enerji gibi akıllı şehrin fonksiyonel alanlarına değiyor. Uygulama eski usül olsa da etkisi akıllıca değil mi?

Akıllı Şehir Standartları

Kentlerin sürdürülebilirlik, yaşanabilirlik ve dayanıklılık gibi kriterler açısından nasıl kurgulanması gerektiğini ve yönetişim modellerinin nasıl olması gerektiğini tanımlayan, farklı otoritelerce geliştirilmiş birçok standart bulunmaktadır.

Bu otoritelerden en bilindik olanları; ISO, BSI, ITU, ETSI kurumlarıdır.

Akıllı Şehirler konsepti ile doğrudan ilgili olan standartlar hakkında detaylı bilgi almak için Akıllı Şehir Standartları yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.

Endeksler ve Ödül Programları

Küresel ve yerel ölçekte şehirleri akıllı şehir kriterlerine göre sıralayan birçok endeks bulunuyor. En çok bilinenler x, y ve z endeksleridir. Bu ve diğer endeksler hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz sizler için derlediğimiz Akıllı Şehir Endeksleri başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz. Bu endekslerdeki kriterler (gösterge setleri) endeksleri oluşturan otoritelere göre farklılıklar gösterebilmektedir.

Akıllı Şehircilik Uygulamaları ile ilgili birçok yerel ve uluslararası ödül programları bulunuyor. Siz de bu ödül programlarına başvurarak şehrinizin marka görünürlüğünü artırmak için Akıllı Şehir Ödül Programları başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Akıllı Şehircilik Uygulama Örnekleri

Türkiye Akıllı Şehircilik Ekosistemi ve Faydalı Linkler

• Akıllı Şehircilik Firmaları
• Akıllı Şehir ile ilgili STK lar
• Akıllı Şehircilik İle ilgili Birlikler
• Akıllı Şehir Dökümanları (Mevzuat, Doküman, Makale, Tez)
• Akıllı Şehir Kitapları
• Akıllı Şehir 
• Türkiye’de Akıllı Şehir Uygulama Örnekleri
• Dünya’da Akıllı Şehir Uygulama Örnekleri
• Akıllı Şehir Portalı (Web/Mobil) Mevcut Şehirlerimiz
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Akıllı Şehir Web Sitesi

Özet

Bir kent sakinine o kent hakkında sorular sorulduğunda aşağıdaki cevapları işitiyorsanız o kent akıllı bir kenttir.

Keyif verici, yaşamak zor değil gayet kolay, havası temiz, suyu temiz, su ve enerji ihtiyaçlarımız gayet makul fiyata, alım gücümüz iyi, memnun edici, bürokratik süreçler rahatsız etmeyecek düzeyde. Güvenlik endişemiz yok. Çevreye zarar vermeyiz. Atıklarımızı evde ayrıştırırız. yeşil alanlarımız bol. Çalışma saatlerimiz optimumdur. Dijital okur yazarlığımız yüksektir. Kentte herhangi bir uygulama veya planlama olacaksa belediyemiz fikirlerimizi alır ve her birimiz aktif katılımcı oluruz. Kentlerimiz araçlar için değil insan içindir. Yollarınız yürünevilirdir. Bisiklet veya scooterla işe veya okula gidebilirim. Engelli bireyler, yaşlılar ve bebek arabalı Anneler şehri rahatça zorlanmadan ve başkalarının yardımını almadan dolaşabilirler.

Nasıl Akıllı Şehir Olunur?

Yazımızda da bahsettiğimiz gibi Akıllı Şehir bir pazarlama aracı olarak kullanılmaktadır. Tabi ki tam anlamıyla akıllı şehir pek mümkün değildir. Dolayısıyla burada odaklanılması gereken husus kentlerin vizyonlarını hayata geçirmek için yaşam kalitesini artıracak stratejiler geliştirmesidir. Strateji hususunda ise akıllı şehircilik uygulamalarının hayata geçmesi ve bu uygulamaların kentliler tarafından benimsenmesi ve aktif olarak kullanması ile mümkün olabilmektedir.

Öncelikle şehir idarecilerinin sorması gereken sorular şunlardır:

Kentimin mevcut durumu ne halde? Dijital dönüşüm nimetlerinden yeterince faydalanabiliyor muyum? Operasyonel ve hizmet süreçlerimi ne kadar dijitaleştirebildim? Bir uygulama veya proje yaparken halkımı dinliyor muyum? Onlar söz sahibi olmak için ne kadar hevesli? Gerçekten ihtiyaca yönelik bir çözüm mu sunuyorum? Yoksa tamamen pr odaklı mıyım? Ulusal ve uluslararası kentlerdeki uygulamaları inceliyor muyum?

Ülkemizde yerel yönetimlere yönelik akıllı şehir vizyon ve strateji çalışmaları için birçok yerli ve global danışmanlık firmaları bulunurken aynı zamanda çevre, şehircilik ve iklim değişikliği bakanlığı tarafından belediyelere yol göstermesi açısında rehberlik projesi bulunmaktadır.

Akıllı şehir dönüşümü ile ilgili daha detaylı yol göstermesi açısından oluşturduğumuz Akıllı Şehir Yolculuğu yazısına göz atabilirsiniz.